Kaszubi – przyjmując dotychczas dominujące w tej materii stanowisko – pojawili się na Pomorzu najpóźniej w VI w. n.e. Jednak sama nazwa (etnosu i ziemi) na kartach historii została zapisana znacznie później, dopiero w XIII w. Historycy i językoznawcy nie są zgodni w kwestii, co było pierwsze: nazwa ludu czy też ziemi, którą ten lud zamieszkiwał. Kaszubi przybyli nad Bałtyk najprawdopodobniej z obszaru dzisiejszej Ziemi Chełmińskiej, Mazowsza bądź Podlasia. Zasiedlili obszar wcześniej zajmowany przez Obodrytów i Wieletów, którzy to objęli w posiadanie ziemie na zachód od Odry. Warto w tym miejscu wspomnieć o odmiennej koncepcji, która powstała jeszcze przed II wojną światową. Jej twórcą był niemiecki językoznawca Max Vasmer, a współcześnie rozwinął inny badacz z Niemiec – slawista Heinrich Kunstmann. Według tej hipotezy Kaszubi są Słowianami, którzy przybyli nad Morze Bałtyckie z Półwyspu Bałkańskiego.
Co oznacza nazwa „Kaszuby”? Już kronikarze średniowieczni nad tym problemem się zastanawiali. Z tego okresu pochodzi wyjaśnienie, od którego współczesna nauka się dystansuje. Polscy kronikarze uważali, że wspomniana nazwa pochodzi od długich i szerokich szat, które mieli nosić Kaszubi. Ze względu na znaczne wymiary owych szat układali je w fałdy (huby), stąd „kasz hubi” miało oznaczać „układany w fałdy”. Żyjący na przełomie XIX/XX w. niemiecki etnograf Franz Tetzner wskazywał zaś na litewskie słowo „kuzabas”, czyli „otwór w kamieniu młyńskim, przez który wsypuje się zboże.” Choć ta teoria także została odrzucona przez współczesnych naukowców, to jednak ślad litewski nie stracił na aktualności. Przypuszcza się bowiem, że pierwotne siedziby Kaszubów znajdowały się w sąsiedztwie Prusów i Litwinów, o czym świadczą np. liczne nazwy wodne z terenu zamieszkałego przez Bałtów, zawierające przedrostek „kaš”. Obecnie najczęściej uważa się (za ks. Stanisławem Kujotem), że słowo „kaszuby” oznacza „wody niezbyt głębokie, wysoką trawą porosłe”. Nazwa „kaszuba” odnosi się także do młynów i miejsc położonych nad wodą.
Ciekawą koncepcję w tej materii sformułował H. Kunstmann. Jego zdaniem, Słowianie, którzy osiedlili się we wczesnym średniowieczu na Półwyspie Bałkańskim, zetknęli się z nazwą starożytnego ludu Kasopajów (mieszkali w Epirze), część z nich przejęła tę nazwę, a następnie wyruszyła w dalszą wędrówkę, nad Bałtyk. Nazwa „Kaszubi”, uwzględniając przekształcenia językowe, zdaniem tego uczonego, wywodzi się właśnie od Kasopajów – „Słowo Kaszubi, słowiańska forma Kassopoi, względnie Kassopaioi, jest zatem wyraźnie określeniem pochodzenia Słowian, którzy zawędrowali znad Morza Jońskiego nad Bałtyk.” Warto tu dodać, że o Kasopajach wspominają antyczni autorzy, np. geograf grecki Strabon (ok. 63 r. p.n.e. do ok. 20 r. n.e.). Współcześni uczeni z reguły widzą w nich lud pochodzenia iliryjskiego.
Nazwę nawiązującą do Kasopajów można spotkać także na wyspie Korfu (starożytna Korkyra) – miejscowość Kassiopi.
Pierwsza pisana wzmianka o Kaszubach odnosi się do roku 1238. Wtedy to, 19 marca, papież Grzegorz IX w swej bulli potwierdzającej joannitom ze Stargardu (Stargard Szczeciński) ich posiadłości, wymienił Bogusława I „sławnej pamięci księcia Kaszub” (clare memorie duce Cassubie). Bogusław I i jego syn Bogusław II – również wzmiankowany w tym dokumencie – byli władcami Pomorza Zachodniego z dynastii Gryfitów z przełomu XII/XIII w. Nie zachowały się jednak żadne dokumenty, które potwierdzałyby, że wspomniani książęta używali tytułu kaszubskiego.
Od połowy XIII w. tytułem kaszubskim posługują się następcy Bogusława II. Pierwszym, znanym przypadkiem jest tytulatura jego syna – Barnima I (*ok.1210†1278). Barnim tytułował się księciem Słowian i Kaszub (dux Slauorum et Cassubie). Inny przedstawiciel Gryfitów, Barnim III (*ok.1300†1368), określał siebie księciem Kaszubów (dux Cassuborum). Gryfici aż do wymarcia (XVII w.) stale w swej tytulaturze posługiwali się określeniem „książę Kaszub” lub „książę Kaszubów”.
Nazwa „Kaszuby” odnosiła się przede wszystkim do mieszkańców (i obszaru) Pomorza Zachodniego (Szczecińskiego), sporadycznie zaś do ziem zaodrzańskich (do Meklemburgii), a nawet do Prus. Od końca średniowiecza odnosi się także do mieszkańców Pomorza Gdańskiego, gdzie do dzisiaj funkcjonuje. Ciekawostką może być fakt, że w holsztyńskiej Kilonii (Niemcy), tradycja ludowa uwieczniona w capstrzyku, mówi o Kaszubach „jako przybyłych z Kłajpedy, Królewca i Gdańska”. Należy zauważyć, że naszych przodków określano też mianem Pomorzan. Nazwa ta zapewne powstała wśród plemion polskich, zamieszkujących obszar na południe od Noteci. Miała ona prawdopodobnie najpierw charakter geograficzny (kraj położony wzdłuż morza, przy morzu), a z czasem nabrała również znaczenia etnicznego. Pierwotnie oznaczała Kaszubów, ale w wyniku zmian etnicznych, które dokonywały się na tym obszarze od XIII w. (napływ na teren Pomorza innych ludów), utraciła ten charakter. Historyk Gerard Labuda opisał ten proces w sposób następujący: „Zrazu Kaszubi jako lud są tożsami etnicznie i kulturowo z Pomorzanami, jednakże w toku rozwoju procesów historycznych pojęcie Pomorzan nabiera znaczenia wielonarodowościowego w wyniku procesów migracyjnych i wynaradawiających związanych z napływem na tę ziemię ludności polskiej, niemieckiej, skandynawskiej, szkockiej, angielskiej i bałtyjskiej.” Pierwsza wzmianka o Pomorzanach odnosi się do roku 1046, kiedy to książę „Pomorzan” Siemomysł, wraz z księciem polskim Kazimierzem Odnowicielem i czeskim Brzetysławem, uczestniczył w spotkaniu (w Merseburgu) z królem niemieckim Henrykiem III. Jak już wspomniano, Niemcy określali też Kaszubów mianem „Wendów”. Być może, że Kaszubami byli wspomniani przez bizantyjskiego historyka (Teofilakt Simokatta, żył na przełomie VI/VII w.) ludzie, którzy pod koniec VI znaleźli się na terenie imperium wschodniorzymskiego, a mieszkali – jak podaje historyk – „nad brzegami Oceanu Zachodniego [czyli Morza Bałtyckiego – D.Sz.]”. Bizantyjski historyk napisał, że „chagan [awarski – D.Sz.] aż tam wysłał posłów dla zgromadzenia sił zbrojnych, a przywódcom poszczególnych szczepów ofiarował wielkie dary.” Choć nazwa „Kaszuby” pojawiła stosunkowo późno, to zdaniem niektórych uczonych (np. G. Labudy) „jest to nazwa archaiczna, sięgająca swoimi początkami starożytności”.
Źrudło: https://kaszebsko.com/historia